Jamais Vu: Tanıdık Olanın Aniden Yabancılaşması

Jamais vu, aşina olunan bir yüz, yer veya kelimenin birdenbire yabancı ve gerçek dışı görünmesi durumu olarak tanımlanmaktadır. Yapılan araştırmalar, beynimizin aşinalığı algılama mekanizmasındaki bir “hata” sonucuyla bu durumun ortaya çıktığını göstermektedir. Örneğin, bir kelimeyi defalarca yazarken o kelimenin anlamını yitirdiğinizi düşünebilirsiniz.

Katılımcılar Gerçek Olup Olmadığını Sorguladılar

Psikologlar Akira O’Connor ve Christopher Moulin, jamais vu üzerine yaptıkları araştırmayla dikkat çekti. Araştırmalarında, katılımcılardan kelimeleri defalarca yazmalarını istediler.

Sonuçlar, katılımcıların çoğunun kelimenin anlamını kaybettiğini ve yabancı hissetmeye başladığını gösterdi. Örneğin, “kapı” gibi basit bir kelimeyi tekrar tekrar yazmak, katılımcıların bir dakika içinde kelimenin gerçek olup olmadığını sorgulamasına neden oldu.

Fiziksel ve Duygusal Etkileri Neler?

Deney sırasında katılımcılar, kelimeleri tekrar ettikçe sadece anlamlarını kaybetmekle kalmadılar, aynı zamanda garip bir kontrol kaybı hissi yaşadılar.

Bu durum, beynimizin tekrarlayan görevlerde bir çeşit “reset” yapması gerektiğini göstermektedir. Jamais vu, beynimizin aşırı otomatikleşmeyi engelleyen bir mekanizma olabilir.

Jamais vu’nun obsesif-kompulsif bozukluk (OCD) ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Örneğin, kapıyı sürekli kontrol eden bir kişi, zamanla bu eylemin anlamını sorgulamaya başlayabilir.

Bu durum kısır bir döngü oluşturabilir. Jamais vu üzerine yapılan araştırmalar, bu tür bozuklukların daha iyi anlaşılmasına yardımcı olabilir.

Tamamen Yeni Bir Keşif Değil

Araştırmacılar, jamais vu’nun tamamen yeni bir keşif olmadığını fark etmiştir. 1907’de psikolog Margaret Floy Washburn, kelimelere uzun süre bakmanın onların anlamını kaybetmesine neden olduğunu tespit etmişti. Ancak bu tür yöntemler, modern psikolojide uzun süre göz ardı edildi.

O’Connor ve Moulin, jamais vu üzerine yaptıkları kapsamlı araştırmayla 2023 Ig Nobel Edebiyat Ödülü’nü kazandılar.

Ig Nobel ödülleri, Harvard Üniversitesi tarafından Nobel’in bir parodisi olarak anlamsız, saçma anlaşılabilecek ve yeniden üretilmeyecek bilimsel çalışmalara verilmektedir. Ig Nobel, “değersiz” anlamına gelen “ignoble” kelimesinden türetilmiştir.